Дьулаан чуумпу
«Тишина – язык Бога. Всё
остальное – плохой перевод».
Джалаладдин РУМИ.
Саас кэлэр кэмигэр кэллэ да, түүнүн син биир тымныы. Күнүһүн эрэ сылыттаҕа буолар. Сир-дойду чалбаҕынан көрүө, харалдьык-харалдьык тараҕайданыа өссө эрдэ.
Саас аата саас, киһи эрэ санаата көнньүөрүөх, сүргэтэ көтөҕүллүөх курдук. Саас кэллэ-кэллэ дииллэр да, бу диэки дьыл-хонук арыый да хойутаан хоҥнор. Куоракка уу-хаар тахсыбыт дииллэр, оттон манна, тыаҕа, сарай хаара эрэ ууллан чаккырыыр. Күн сырдыга дьикти, киһи хараҕа саатан, ирим-дьирим буолар. Бу кэмҥэ тыа дьоно арыый да үлэлэрэ үмүрүйэр. Таах да, былдьаһыктаах кэмҥэ от-мас тиэйиитэ баар этэ дуу. Таһаҕасчыттарга, дьону таһааччыларга ыгым кэм. Суол хаалыан иннинэ барыы-кэлии элбиир. Уоннааҕылар сааскы саарбах көнньүөргэ киирсэн, ким кыралаан сүрэҕэлдьиир, ким бэйэтэ эрэ билэр суолуттан манньыйар, ким үйэтин тухары күүппүтэ чуо бу күннэргэ туолуоҕунуу тулатын кэтэнэр. Саас, саас – сүрэххэ өссө биир баас. Ол да үрдүнэн үчүгэйэ сүр. Көннөрү үчүгэй.
Оттон куорат сааскыта арыый да омуннаах. Биир күн ириэрэн, кири-хоҕу күөрэтэр, сарсыныгар лыгыччы тоҥорон, быттаан хаамтарар.
Сааскы кэм Власка туох да үчүгэйи аҕалбата. Саас онно туох буруйдаах үһүө, бу дьаабы инньэ кыһҥҥыттан саҕаламмыта. Милииссийэҕэ үлэһит тиийбэт аатыран, кими барытын ылыах курдуктара. Аны туран үрдүкү дьаһалынан аҕыйатар аакка бардылар. Күн-түүн күүһүрэн иһэр преступноһы уонна хайдах саба туталлар эбит.
Кыһыны быһа интириигэ, иннэ-кэннэ биллибэт ис интириигэ. Үйэтин тухары милииссийэлээбит ылла да хайаан оробуочайдыай, биитэр суоппардаан киирэн барыай. Гражданскай олох диэни сорох умнубута ырааппыт. Ити эйгэҕэ туоҕун барытын атастаспыт атыны тугу да сатаабат. Олорору да сатаабат.
Влас саҕа идэтигэр бэриниилээх суох ини диэххэ айылаах. Букатын милииссийэ буоларга ананан төрөөбүт курдуга. Боппуруобуй, кини истэригэр милииссийэлэри үөхтүннэр эрэ. Маҥнай, милииссийэлээн көрдүннэр. Саатар биир күнү тулуйаллар дуу, суох дуу. Ол биирдиилээн форма кэтэн кубулуммуттар тустарыттан бүтүн систиэмэни сойуолаһыы диэн тугуй. Кэлин өссө сүрдэннилэр, була сатыы-сатыы буруйу сүктэрэллэрэ итээбит. Син тулуйан кэлбит ойоҕо сулуйан эбилик буоллаҕа үһү. Милииссийэ эрдээҕиттэн саатар үһү кини. Кини кимин билэ-билэ, оттон, тахсарга дылы гыммыта. Үлэтиттэн сырсылыннар, холоон үөрэр этэ. Библиотекарь хамнаһыгар хас буолан иитиллэллэр. Оҕолоро өссө кыра. Мантан инньэ харчы наада дии-дии ууга-уокка түһэрээччи кини – Агаша буолуо. Үлэ үлэнэн, кэлиҥҥинэн олохторо хайдах эрэ. Кэргэнэ кинини аҥаардастыы буруйдуур. Дьиэҕэ күн көдьүүһэ суоххун диэнтэн саҕалаан кини иһэриттэн аны иҥнэр. Арыт ууну омурдубуттуу букатын саҥатыттан матар. Күлүк курдук сылдьар. Биирдэ эмит өрөөтөҕүнэ Влас дьиэтигэр тэһийбэт. Биитэр саҥарыллар, биитэр саҥата суох кынчарыллар. Хайдах эрэ. Итиннэ барытыгар аат быһан быһаарар уустук. Кэргэннии буолар биир этаба эбитэ дуу?
Ити – иһэр туһунан санаата да, мунна кыһыйан барда. Уолаттар отвальнай диэхтэрэ. Бүгүн кини иһэрэ сокуон. Агаша саҥарыа диэн хас эмэ сыл биир өлүүгэ сылдьыбыт уолаттарыгар туруорбакка, туох эрэ күрүөйэх курдук ол этэр улуустарыгар барыа дуо. Сыылка курдук саныыр онтун. Дьиҥинэн, күлүгэр имнэниэ эбит. Хастара-хастара сарбыллыбыт аатыран үлэ биржатын килийиэнинэн буолла? Иһэ үлүннэҕинэ ахыраанаҕа ылыахтара. Оперативнай үлэҕэ эриллэн, эҥини көрөн-истэн, кыл мүччү бу тиийэн кэлэн баран, хайа эрэ тэрилтэ баайын манаан күнү барыахтара үһү. Чэ, көстөн иһиэ. Милииссийэни аҕыйатыҥ, амньыыстыйа бөҕөтүн ыытыҥ – төһө бэрт олоххо тиийэр эбиккит.
– Бу оҕолор дьиэҕэ көстүбэт буолбуттар.
– Улаатан эрэр кыргыттары дьиэҕэ хаайан олороору гынаҕын дуо? Халлаан сылыйан оҕо эрэ таһырдьаттан киирбэт.
– Төһөтүн да иһин…
– Урут да дьиэҕэ тэһийбэттэрэ.
– Тоҕото биллэр дии. Саҥарыма!
– Хайа муҥун, ааһар кэмэ да кэллэ.
– Саҥарыма диибин!
Дьахтар ах барар. Биирдэ саҥараары гыммытын саба тутан кэбистэхтэрэ үһү. Бу дьиэҕэ олохсуйбут чуумпу салҕанар. Киһи тыына-быара хаайтарыах. Икки дьахтар ону-маны гыннаҕа буолаллар. Кэпсэппэт эрэ туһуттан. Арай, оҕолоро кэллэхтэринэ тыл бырахсан ылыахтара. Биирин эрэ мөҥүрээн киирдэҕинэ көх-нэм буолбута буолуохтара. Уоннааҕы кэмҥэ сити курдук уу чуумпу. Чуумпу да араастаах. Ытык чуумпу, ыгым чуумпу, сэрэх чуумпу, ыар чуумпу. Ити – сытыырхайан эрэр күн уотун кытта хайдах эрэ дьүөрэлэспэт. Сааскы көх-нэм бу ыалы соруйан тумнар курдук. Икки дьахтар саҥарбат. Ол эрээри биири саныыллар, ол бэйэлэрэ эрэ билэр биирдэрин туһуттан тылларыттан маталлар. Кинилэр тулуйуохтара. Оттон ити оҕолор алҕас айахтатан кэбистиннэр? Таах да бачча тухары этэҥҥэ этэ барыта. Туох да буолбатаҕын курдук олоруохтара. Ол туһугар саҥарымыахха эрэ наада. Санаабат буолары сатыыллара буоллар өссө…